همه پرسی کردستان عراق؛ یک اشتباه راهبردی

رئیس منطقه کردستان عراق دیروز از  دولت مرکزی و نخست وزیر عراق خواست درهای گفتگو را مسدود نکنند چون فقط گفتگو راه حل مشکلات است .

هر چند مسعود بارزانی در بخشی از اظهاراتش ابراز امیدواری کرد دولت عراق به  انتخاب مردم کردستان احترام بگذارد اما دعوت بارزانی از دولت عراق برای مسدود نکردن درهای گفتگو  را می‌توان از منظر تاثیرگذاری فشار‌های داخلی منطقه‌ای و بین المللی بر وی ارزیابی کرد. 

بارزانی در پیام تلویزیونی با اشاره به اینکه "آری به همه پرسی به معنی پایان تاریکی و "نه" به قتل عام دوباره کردها در عملیات انفال است" ادعا کرد: "مقصر اصلی تقسیم عراق،  بغداد است نه ما". وی در ادامه گفت: "از دولت مرکزی و از نخست وزیر عراق می خواهم درهای گفتگو را مسدود نکنند چون فقط گفتگو راه حل مشکلات است." 

طبیعتا منظور بارزانی از نبستن باب گفتگو این نیست که بغداد درباره «استقلال کردستان از عراق» پشت میز مذاکره بنشیند، زیرا بغداد اساسا همه پرسی را مغایر با قانون اساسی عراق و هرگونه مذاکره را در این زمینه منتفی دانسته است. 

با توجه به شدت واکنش‌های داخلی، منطقه‌ای و بین المللی به همه پرسی کردستان عراق ممکن است دعوت بارزانی از بغداد برای ادامه مذاکرات به نوعی به معنای عقب نشینی وی از مهمترین هدف همه پرسی-  یعنی «تحقق استقلال کردستان عراق» - و تقلیل هدف همه پرسی به اهرم فشاری قوی تر برای گرفتن امتیازات پیشین از دولت عراق در زمینه مسائل مورد اختلاف - مانند مناطق مورد اختلاف از جمله کرکوک و نینوا و ... - باشد. 

ایران و ترکیه تا کنون از حفظ تمامیت ارضی عراق حمایت کرده‌اند و سازمان ملل متحد نیز با انتقاد از همه پرسی مشروعیت بین المللی آنرا زیر سوال برده است و حتی گام‌هایی برای اقدام نظامی و حصر زمینی و هوایی منطقه کردستان برداشته‌ شده است. 

ارتش ترکیه از یک هفته قبل در مرز عراق زرمایش نظامی انجام می دهد اردوغان روز سه شنبه با اشاره به اقدام نظامی گفت: «در این شرایط همه گزینه ها روی میز است». رئیس جمهور ترکیه همچنین تهدید کرد مرز زمینی بین ترکیه و عراق و شیرهای خط لوله ای را که بخش عمده نفت کردستان عراق را از راه جیحان ( جنوب ) منتقل می کند ببندد. ترکیه با توجه به اینکه به عنوان راه اصلی صادرات نفت کردستان عراق به حساب می آید به لحاظ تئوریک این امکان را دارد که اربیل را به لحاظ اقتصادی خفه کند. 

نخست وزیر عراق نیز دیروز اعلام کرد منطقه کردستان عراق سه روز مهلت دارد تا اداره امور فرودگاه ها را به دولت مرکزی تحویل دهد. حیدر العبادی گفت: «هرگز از وحدت و یکپارچگی عراق صرف نظر نخواهیم کرد و بر اساس قانون اساسی اعمال قدرت خواهیم کرد.»  العبادی افزود: «هرگز درباره نتایج همه پرسی منطقه کردستان عراق مذاکره نخواهیم کرد.»

ظاهرا همین واقعیت‌ها سبب شده که برخی صاحب نظران اعلام کنند بعید است خود آقای بارزانی هم باور داشته باشد که کشورهای منطقه و جهان اجازه تشکیل یک دولت مستقل کرد را خواهند داد. 

نباید فراموش کرد که ارتش عراق و مقاومت مردمی عراق از امتحان مبارزه با تروریست داعش سربلند بیرون آمده اند و امروز دولت عراق از حمایت ایران و ترکیه برخودار است و در مقابل مسعود بارزانی  حتی از حمایت مهمترین متحد خود یعنی آمریکا برخوردار نیست و هرچند خبر‌هایی از حمایت رژیم صهیونیستی از وی به گوش می‌رسد ولی تل‌اویو به علت مناقشه‌های داخلی و منطقه‌ای که با آن روبرو است حاضر نیست خود را سیبل بارزانی کند. بنابراین در این شرایط بهترین تصمیم برای بارزانی بهره برداری از نتایج همه پرسی در جهت گرفتن امتیازات پیشین از دولت عراق است؛ چیزی که شاید در ورای درخواست وی از دولت عراق برای باز نگاه داشتن باب گفتگو دیده می‌شود. 

البته برخی صاحب نظران معتقدند بارزانی دچار اشتباه محاسباتی شده است و انجام همه پرسی این فرصت را از وی و کرد‌های عراق گرفته است. بر اساس این دیگاه 

اگر آقای بارزانی تا لحظه آخر اصرار به همه پرسی می‌کرد و بعد رفراندوم را به تعویق می انداخت تا از دولت مرکزی و حتی کشورهای همسایه امتیاز دریافت کند شاید می شد گفت که وی اقدامی خطرناک اما سیاسی انجام داد ولی با توجه به برگزاری همه پرسی می‌توان گفت آقای بارزانی همه برگه های خود و کردها را سوزاند و از امروز با چالش جدیدی مواجه خواهد شد، چالش اینکه " خوب حالا که همه پرسی را انجام دادید می خواهید چه کار کنید". 

در صورتی که یک دولت مستقل کرد اعلام شود حداکثر شانس زنده ماندن آن مانند دولت مهاباد که زمانی در ایران تشکیل شد و 11 ماه بیشتر عمر نکرد خواهد بود. در صورتی که آقای بارزانی تصمیم نداشته باشد که یک دولت مستقل اعلام کند دل سردی ای که در میان مردمان کرد به وجود می آید محبوبیت خود بارزانی را به زیر صفر خواهد رساند و در صورتی که بخواهد از نتیجه همه پرسی برای هرگونه چانه زنی با دولت مرکزی بغداد و کشورهای همجوار گفتگو کند قطعا همه خواسته اش را رد خواهند کرد و نتیجه همه پرسی را به عنوان برگه چانه زنی قبول نخواهند کرد چون در صورت پذیرش این برگه قطعا برای آنها مشکلات دیگری بوجود خواهد آورد. بر این اساس، حتی اگر آقای بارزانی بخواهد برای خود فرصت بخرد تا ببیند می خواهد از این پس چه کار کند طرف های مقابل اینبار تلاش خواهند کرد گوی سبقت را از وی بربایند و به احتمال زیاد علاوه بر بستن مرزهای هوایی و زمینی که عملا منجر به محاصره کردستان عراق خواهد شد احتمال زیاد دارد که دولت مرکزی عراق بخواهد برای پس گرفتن مناطق مورد مناقشه فیما بین بغداد و اربیل دست به کار شود و در صورت خوددار کردها از عقب نشینی از مناطقی مانند کرکوک و نینوا ارتش عراق دست به عملیات نظامی در این مناطق بزند.

--------------------------

عبدالرضا خلیلی